AANKRUISEN WAT VAN TOEPASSING IS EN DAN VOORAL KOPEN

• Alfred Krans

Een tocht van enkele weken langs boekhandels, exposities, antiquariaten, muziekwinkels en surfen op het internet levert bijzondere, prachtige, verrassende resultaten op. In willekeurige volgorde doe ik u kond van mijn ervaringen.

¶Het is 150 jaar geleden, dat Multatuli’s Max Havelaar verscheen, de aanklacht tegen corruptie en uitbuiting in West-Java. Veel geholpen heeft het niet, want het is er nog steeds, maar toch. Het was jarenlang haast een verplicht nummer op de eindexamenlijsten, ik heb er als docent en later als gecommitteerde veel over gevraagd, soms tot wanhoop van de kandidaat. Want als leerling vond je er eigenlijk geen zak aan, ik heb zelf in mijn boekenkast nog steeds de verkorte versie staan, die ik ooit als leerling stiekem gebruikte. Maar nu, zoveel jaren later, vind je het toch tot de canon van de Nederlandse literatuur behoren en hoor je het boek te hebben. Er is een prachtige editie verschenen in modern Nederlands van Gijsbert van Es, die de stijl van Multatuli heeft gehandhaafd en het boek heeft voorzien van documenten en foto’s. En voor wie meer over Multatuli wil weten, er is een schitterend boek van 912 blz. over zijn leven en werk, dat in 2003 de AKO-literatuurprijs heeft gewonnen. Dik van der Meulen: Multatuli en het ligt voor een habbekrats in de ramsj bij Donner in Rotterdam.

¶In een oud pand aan de Vijzelgracht 11 in Amsterdam kun je planken huren als je een boek in eigen beheer hebt uitgegeven. Dat kost €25 voor een stapel van 25 centimeter voor een half jaar. Je bepaalt de verkoopprijs van het boek zelf en per verkocht boek krijgt de verhuurder €1 voor boeken tot €10, €2 voor boeken tot €20 enz. Er is ook een website: www.jeboekindewinkel.nl

¶William Burroughs’”Naked lunch” is na 51 jaar herdrukt in een Nederlandse vertaling van Ton Heuvelmans met als titel “Naakte lunch”. Ik had het op mijn Engelse lijst staan voor mijn eindexamen tot verbijstering van de gecommitteerde, een nogal steile oudere dame. Je kunt op elke willekeurige bladzijde beginnen te lezen, want “het zijn abstracte ideeën, zo kaal als algebra, die zich versmallen tot een zwarte drol of een paar bejaarde teelballen” zegt Burroughs zelf. Het boek gaat vooral over verslaving, hij was arts en junk tegelijk en wist er dus alles van, maar ook over racisme, dat genadeloos wordt ontmaskerd. En in dat opzicht is het boek weer zeer actueel, want Burroughs suggereert, dat het moderne kwaad, bureaucratie, marketing, ideologieën, drugs, racisme, een viraal karakter heeft. De kredietcrisis, die we net achter ons hebben, was ook het resultaat van een gedegenereerd en woekerend idee en wat denkt u van het internet, waarin virale informatie het uitstekend doet. Hij gruwde van veel economische en sociale ontwikkelingen en laat nu zijn grootvader de bedenker zijn van de rekenmachine. Ik las destijds een passage voor over homoseksuele uitspattingen, drugs en erotische ophanging. Geschokt was ze, de ouwe vrijster.

¶Veel rumoer in de kranten over de wijzigingen in het ochtendprogramma van Radio 4. Tot voor kort kon je ongestoord naar klassieke muziek luisteren vanaf 7 uur tot 12 uur, maar nu moet de ochtend ook op deze zender worden opgeleukt met nieuwtjes, wetenswaardigheidjes en gesprekjes, want anders is Mozart, Verdi, Scarlatti niet meer te pruimen, denken ze in Hilversum. Om 7 uur komt Annette van Trigt, die geen enkele affiniteit heeft met klassieke muziek en van componisten niets weet, daarna worden we opgescheept met het gezemel van Maartje van Weegen, die het presteert om een uitgebreide mail voor te lezen over hoe iemand genoot van de sneeuw en van Maartje Babbel moeten we ook iedere maand op bezoek bij een bekende Nederlander om naar zijn discotheek te luisteren. Daarna krijgen we Licht op vier met de Taartenquiz en de Pauzetoets met de Prijs-cd en dan eindelijk kunnen we na één uur ongestoord naar mooie muziek gaan luisteren. Ik wil dit allemaal niet, ik wil gewoon een lolvrij Radio 4 en niet worden dwars gezeten door die omroepbazen met hun bedenksels. Dus wijk ik ook uit net als vele anderen naar het Belgische Klara en WDR 3.

¶Gebladerd in Lust van Peter van Straaten en geschaterd om de erotische pentekeningen van mannen en vrouwen die verwikkeld zijn in allerlei erotische escapades in tuinhuisjes, hooizolders, klaslokalen, halfduistere kelders, garderobes of gewoon in de huiskamer, waar honden en katten vaak verbaasd toekijken. Uitgegeven bij De Harmonie.

¶Een dvd gezien van de New Kids, vijf jongemannen uit het Noord-Brabantse Maaskantje, waar nauwelijks iemand woont en nooit wat gebeurt. Het zijn korte schetsen van een paar minuten over een paar types, die rondhangen bij een snackbar, bier drinken, in scheldwoorden praten en eruit zien als gabbers met badslippers, matjes en trainingspakken. In elke schets ontploft er wel een brommer of wordt iemand geschept door een auto. Bij de extra’s zit een clip van het nummer Broodje Bakpao, kortom de slechte smaak viert hoogtij en dat is zeer amusant.

¶IS is het gratis maandblad over internationale samenwerking met veel informatie over wat Nederlandse burgers, het bedrijfsleven en de overheid aan ontwikkelingssamenwerking doen. Interessant, in kleur en met veel foto’s, het wordt dan ook betaald door ex-minister Bert Koenders. Kijk op www.isonline.nl voor een gratis abonnement.

¶Een prachtige vuurschaal, de Concave, gezien op www.apartdesign.nl , een ontwerp van Franz Maurer, die daarvoor de Red Dot Design Award en de Design Plus Award heeft gekregen. De schaal is dubbelwandig en daardoor lijkt het, alsof de vlam er boven zweeft. En je vult de schaal heel eenvoudig met de bijgeleverde pipet.

¶Wie over een paar weken naar Parijs gaat, moet absoluut een bezoek brengen aan het nieuwste spektakel van het Théatre du Soleil dat gebaseerd is op een roman van Jules Verne. Het heet Les Naufragés du fol espoir en gaat over een stel ongelukkige schipbreukelingen, die op een onbewoond eiland een tweede geboorte uitproberen. Vier uur theater op de manier van een stomme film met veel waanzinnige inzetten. Voor onbepaalde tijd in de Cartoucherie de Vincennes en meer op www.theatre-du-soleil.fr  En ga vooral ook nog naar de expositie Edward Munch ou l’anti-Cri in de Pinacothèque de Paris. Zijn beroemde Schreeuw is daar niet te zien, maar wel andere interessante werken. Hij voegde foto’s aan zijn doeken toe, bekrabde lagen verf en liet regen, sneeuw en zon zijn werken voltooien. Meer op www.pinacotheque.com

¶En iedereen moet verplicht naar Olga Zuiderhoek in De Caracal van Judith Herzberg, het zal je nog lang heugen. Het gaat eigenlijk over niets, een oudere vrouw wacht op een telefoontje van haar geliefde, dat maar niet komt. Solotoneel van ongekende kracht en schoonheid, je moet lachen en huilen tegelijk. Met muziek van Willem Breuker, met wie ze al jaren samen woont in Amsterdam. En ik ken haar nog langer. Onze jeugd hebben we samen doorgebracht aan de Gymnasiumstraat in Assen, zij woonde op 4 en ik op 6. Samen in de zandbak, samen op de lagere school, samen op de middelbare school en vooral niet te vergeten, samen in de schoolkrant. En toen ging ze naar de toneelacademie in Amsterdam en ik naar de universiteit in Groningen. Ze werd comédienne, tragédienne, ze kan alles. Tot eind november is ze te zien in heel Nederland.

¶Google heeft met de Russische spoorwegen vanuit een coupé de reis met de Transsiberië express gefilmd. Zes dagen van Moskou naar Vladivostok, 9259 kilometer. Wat een sensatie, je kunt vanuit je luie stoel de hele reis doen en beginnen waar je wilt. En naast het scherm is een menu, waaruit je kunt kiezen tussen het geratel van de wielen, balalaikamuziek, popmuziek op een Russische zender en drie audioboeken. Stel je voor, tijdens de reis kun je je de hele Oorlog en vrede van Tolstoj laten voorlezen of Dode zielen van Gogol of Het gouden kalf van Ilf en Petrov. In het Russisch! Het is een ongekende sensatie, waar je uren mee bezig kunt zijn. Ik ben inmiddels gevorderd tot de berkenbossen achter Moskou en daarna verandert het landschap niet meer, zeggen ze. Hoeft ook niet, ik heb toch dat menu. Mijn broer en ik willen al jaren samen die reis met de Transsib maken. Ik nodig hem nu gewoon komende winter een week uit bij mij thuis. Kadeng, kadeng.

¶Een fraaie cd beluisterd, Yesterday  You said Tomorrow van jazztrompettist Christian Scott. Nog maar 26, de helft van een tweeling uit New Orleans, zijn broer ontwierp de hoes. Hij ziet eruit als zo’n zwart puberjochie, maar hij speelt ongelooflijk professioneel en geraffineerd op een zelf ontworpen trompet met een hightech ventielensysteem. Fluistertonen, krachtige uithalen, bijna menselijke stemgeluiden in zelfgeschreven nummers over de mensonterende praktijken in gevangenissen (Angola, LA & the 13th Amendment), de discussie over het homohuwelijk (The Last Broken Heart), de Amerikaanse politiek (“The American’t), over verkrachting en abortus. Zijn boodschap: “Ik zie gewoon shit om me heen. Een oude schoolliefde van me begroef haar drie dagen oude baby in een schoenendoos tijdens de orkaan Katrina. Dat doet me zo’n pijn. Ik wil deze verhalen gewoon laten horen.” Ongelooflijk mooie muziek.

¶Op www.boekwinkeltjes.nl twee vergeten Nobelprijswinnaars gevonden en meteen maar een roman van ieder besteld. De brug over de Drina van de Bosniër Ivo Andric, die de prijs kreeg in 1961. Ooit van gehoord? Een mooie roman over de geschiedenis van deze brug in het plaatsje Visegrad, vanaf dat ze gebouwd werd in de middeleeuwen totdat ze bijna werd opgeblazen in 1914. De Drina stroomt langs de grens van Bosnië en Servië en verbindt het Morgenland met het Avondland. Ik ben ooit over die brug gereden, jaren geleden, in een grote oranjebruine Chrysler, dwars door de pantoffelparade op vrijdagavond. Ik was op weg naar Ohrid, had met een liniaal een streep getrokken van Assen naar daar en dat werd een spannend avontuur. Met die grote bak over smalle kiezelwegen en uit karrensporen bestaande bergweggetjes. En voor in deze roman staat een handgeschreven opdracht: Met de beste wensen voor ’n spoedig algeheel herstel! Het benedenkantoor.  Dat heb je met tweedehands boeken. Wie zou dat geweest zijn? De andere roman is van Miguel Angel Asturias uit Guatemala, die de Nobelprijs kreeg in 1967. Ook totaal vergeten, jammer. De president is een uitstekende roman over de bloedige overheersing van president Cabrera van 1898 tot 1928 en is in feite een felle aanklacht tegen elke vorm van dictatuur. Nog steeds actueel dus. Met een onleesbare handtekening voorin.

¶Ik wil al tijden mijn huis renoveren, maar het komt er niet van. Ik weet niet precies wat ik wil, te veel gedoe, dus laat eerst maar. Totdat een vriendin tegen mij zei: je moet eens gaan logeren in het Arthotel in Eindhoven, in de Lichttoren, een voormalig Philipsgebouw. Daar kun je inspiratie opdoen voor je eigen huis. En dat deed ik. Alle kamers zijn uniek, comfortabel ingericht met bijzonder gestoffeerde meubels en de ontwerpers hebben geëxperimenteerd met dessins, kleuren en vlakverdelingen tot de plafonds aan toe. En nu ga ik in de herfst beginnen, ik weet wat ik wil.

¶Een web van dromen van Cor Jellema in de boekhandel zien liggen en meteen gekocht. Het zijn zijn dagboeken van 1960 tot 2003 met veel aantekeningen over literatuur, zijn dichterschap en zijn drie grote liefdes. Ik heb hem goed gekend en schreef een artikel over hem in Schoon Schip toen hij was overleden, in 2003. Maar wat is goed gekend, ik wist hoe onzeker hij tegenover het leven stond, hoe hij de laatste jaren steeds vaker zei: ik denk, dat ik niet lang meer leef, hoe hij heeft geleden onder zijn dominante moeder, dat zijn twee jongere broers Anotto en Max kort na elkaar waren gestorven.  Ik heb hem helemaal niet gekend, blijkt nu, al lezend. Ik heb niet geweten hoe hij zijn hele leven lang heeft geleden onder wat hij maar steeds noemde zijn “verkeerd zijn”, dat nooit werd geaccepteerd door zijn ouders en zijn broers, hoe hij zichzelf verachtte, omdat hij er niet eerlijk over was. Nooit geweten, dat hij vaak dacht, dat hij zijn dagen verdeed met beuzelarijen. Zijn leven is één grote twijfel geweest en ik heb het niet geweten, hoogstens vermoed. Dit dagboek treft mij als een mokerslag. Hij ligt begraven naast het kerkje van Saaksum en in zijn prachtige villa Oosterhouw in Leens woont nog steeds Klaas, op wie hij zo ontzettend verliefd was, met een veel jongere geliefde en van het huis is een bed and breakfast gemaakt. Cor zou zich omdraaien in zijn graf, als hij dit wist en dat zijn dagboeken zijn uitgegeven.

¶In Antwerpen zag ik in het Modemuseum aan de Nationalestraat 28 een mooie expositie ZWART over de geschiedenis van de kleur zwart in de schilderkunst en de mode en met topstukken van hedendaagse ontwerpers, die iets hebben met zwart, zoals Kawakubo en Yamamoto. De moeite waard en nog te zien tot 8 augustus.

¶In een boekhandel aldaar kwam ik twee zeer merkwaardige boeken tegen, waar ik met interesse en plezier in heb gebladerd. Michelangelo’s Finger van Raymond Tallis, hoogleraar geriatrie aan de universiteit van Manchester en filosoof, over de wijsvinger en de zin van het wijzen. Wie wijst, trekt ook drie vingers naar binnen en die zijn gericht op jezelf, dus wijzen verwijst altijd naar degene die wijst. En natuurlijk is er de vergelijking van de wijsvinger met een stijve penis, kan niet missen. Van de wijsvinger gaat dan ook macht uit. En Alistair Campbell, de voormalige persvoorlichter van Tony Blair, heeft volgens Tallis de meest arrogante wijsvinger van Groot – Brittannië. Als je erop gaat letten, zie je ineens overal wijsvingers, ik zag de driftig zwaaiende wijsvinger van een opgewonden Jan Mulder in De wereld draait door en wijsvingers in de reclame en debatten. Het andere boek lag er naast, Het vingerboek van de Britse psycholoog John Manning in een vertaling van Barbara de Lange, over alle vingers en de hand. Met veel interessante weetjes, dat dezelfde genen de penis- en de vingergroei reguleren, dat de linkerkant van het lichaam de meer vrouwelijke kant is en de rechterkant de meer manlijke, niemand weet waarom. Bij vrouwen is dan ook de linkerborst iets groter en bij mannen de rechter teelbal. Ja, voel dus maar even.